Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳиҳ ҳадисларнинг бирида: “Аллоҳ учун энг севимли исм “Абдуллоҳ” ва “Абдураҳмон”дир”, деб айтганлар. Шу сабаб мўмин-мусулмонлар Аллоҳнинг гўзал исмларига “Абду” қўшимчаси қўшиб ясаладиган исмларни ўз фарзандларига исм сифатида қўйиб келганлар. Аммо араб бўлмаган ёки араб тилидан бехабар кишилардан бу турдаги исмлар қўйиш ва уларни талаффуз қилишда диққат-эътибор талаб қилинади.
Жоҳилият даврида арабларда “Абдушамс”, “Абдуманот”, “Абдулъуззо”, “Абдулвадд”, “Абдулмасиҳ”, “Абдулкаъба”, “Абдулқайс” ва шу каби исмлар кенг тарқалган эди. Афсуски, ҳозирда ҳам кишилар орасида “Абдубашар”, “Абдуботир”, “Абдувафо”, “Абдуваққос”, “Абдузоҳид”, “Абдукомил”, “Абдулфайз”, “Абдулқосим”, “Абдумурод”, “Абдусаид”, “Абдусафий”, “Абдусиддиқ”, “Абдусолиҳ”, “Абдушайх”, “Абдушокир”, “Абдуқундуз”, “Абдуҳошим”, “Абдуҳусайн” ва бошқа шунга ўхшаш исмлар учраб туради. Аммо, бир нарсани ҳар биримиз яхшилаб тушиниб, англаб олишимиз лозимки, “Абду” қўшимчасини Аллоҳ таолонинг исми сифатларидан бошқа сўзларга қўшиш мутлақо мумкин эмас!
“Абдун” сўзи арабча бўлиб, у луғатда “банда; қул, хизматкор” маъноларини англатади. Тўғри, авваллари “Абдун” сўзи “қул ва хизматкор” маъносида кўп қўлланилган. Масалан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг боболари Абдулмуттолиб ўз амакилари Муттолиб билан доимо бирга юргани ва у кишининг тарбиясига киргани боис “Абдулмуттолиб”, яъни “Муттолибнинг қули, хизматкори” деб номланган. Аслида унинг исми “Шайба” бўлган. Лекин, ҳозирги вақтда “Абдун” сўзи асосан “банда, мутеъ, итоаткор” маъноларини қўлланилгани боис мазкур олд қўшимчани фақат Аллоҳнинг сифатларига қўшиш тўғри бўлади. “Абдурасул”, “Абдунаби” каби исмлар бир тарафдан “Пайғамбарнинг хизматкори” маъносини англаса-да, бошқа тарафдан “Пайғамбаримнинг бандаси, Расулга сиғинувчи” каби мазмунларни англатиши кишини мулоҳазага тортади. Шу сабаб Аллоҳ таоло сифатлари ва гўзал исмларидан бошқа сўзларга “Абду” қўшимчасини қўшиб исм ясалмагани маъқул, балки лозимдир. Фарзандларимизга “Абду” билан бошланадиган исм қўяётганда унинг қандай маъно англатишини билишимиз, бу сўз Аллоҳ таолога хос сифат эканига тўлиқ ишонч ҳосил қилгачгина, уни фарзандларимизга исм сифатида қўйишимиз керак.
“А” ҳарфи билан бошланувчи Аллоҳнинг гўзал исмларига “Абду” қўшимчаси қўшилганда улар орасини “ъ” билан ажратиб ёзиш ва алоҳида талаффуз қилиш керак. Масалан, “Абдулъазиз” (Абдул-азиз), “Абдулъаҳад” (Абдул-аҳад), “Абдулъазим” (Абдул-азим), “Абдулъалий” (Абдул-алий), “Абдулъалим” (Абдул-алим). Агар аксинча йўл тутиладиган бўлса, яъни “Абду”даги “лом” ҳарфини “а”га қўшиб талаффуз қилинса, маъно умуман ўзгариб кетиши мумкин.
Халқимизда кўплаб исмларга “Муҳаммад”, “Али”, “Анвар”, “Аҳмад”, “Мурод”, “Маҳмуд” ва шу каби исм ва қўшимчалар қўшиб янги исм ясаш анча урф бўлган. Аммо бу қоидани “Абду” қўшимчасига нисбатан қўллаб бўлмайди. Афсуски, исмларнинг маъносига оид баъзи китобларда ўзбек халқи орасида кенг тарқалган исмларнинг олдига “Абду” қўшиб ясалган исмлар рўйхати ва уларнинг “маъно”лари келтирилган. Бу ҳам шаръий илмлардан бехабарлик оқибатларидандир.
“Абду” сўзи арабча экани юқорида айтилди. Бизда шу сингари исмларнинг ўзбекчалашган шакллари ҳам қўлланилади. Масалан, Аллоҳ таоло сифатлари ортига “-қул” қўшимчаси қўшиб, кўп исмлар ясалади. Мисол тариқасида “Самадқул”, “Раҳимқул”, “Каримқул”, “Ҳаққул” исмларини келтириш мумкин. Бундан ташқари “-берди” ва “-берган” қўшимчаларини қўшиш орқали ҳам Аллоҳнинг сифатларидан исм ясаш жоиз. Масалан, “Холиқберган”, “Каримберди”, “Бердираҳим”, “Бердираҳмон” ва ҳоказо.
Хуллас, ҳар биримиз олдига “Абду” қўшимчаси қўшиб ясаладиган исмларни танлаш, уни фарзандларимизга қўйишда жуда эҳтиёткорлик билан иш тутишимиз лозимдир.
манба: Oilam.uz